Proglašavanje takozvanog Liberlanda, blagonaklono nazivanog “najnovijom europskom državom”, popraćeno je u medijima s mnogo simpatija. Formiranje nove, “slobodne države”, u prostoru koji je do prije 20 godina bio predmet oružanog sukoba naizgled prokazuje višedesetljetnu promašenost politika postojećih država u regiji. No riječ je zapravo – upravo suprotno – o egzibicionističkom projektu s ciljem propagiranja ekstremne varijante istih tranzicijskih politika.
Veći broj domaćih i stranih medija fascinirano izveštava o utopijskom projektu izgradnje mikro-države na obali Dunava, između Hrvatske i Srbije. Pažljivo se prate i prenose promotivne aktivnosti samoproklamovanog predsednika “Slobodne Republike Liberland”, češkog političara Vita Jedličke, kao i njegove zgode i nezgode u pokušajima “ulaska u posed”. U ovim napisima se Jedlička predstavlja kao simpatični entuzijasta koji, vođen buntovničkim idealima građanskih sloboda, koristi apsurdnu situaciju srpsko-hrvatskog pograničnog spora kako bi osnovao zajednicu koja preduzimljivim pojedincima avanturističkog duha pruža više mogućnosti za prosperitet od postojećih evropskih država.
Za teritoriju “nove države” izabrano je nenaseljeno šumsko područje Siga na desnoj obali Dunava, površine 7 km², od prostora Baranje delimično odvojeno rečnim rukavcem, a koje se nalazi nedaleko od sela Zmajevac u Hrvatskoj i preko puta sela Bački Monoštor u Srbiji. Osnivač “Liberlanda” tvrdi da je ovaj komad dunavskog priobalja “ničija zemlja” (terra nullius) budući da ga zvanična Hrvatska smatra delom Srbije, a zvanična Srbija, pak, delom Hrvatske, te, navodno, niko ne polaže pravo na taj prostor.
Naime, posle ratnog raspada SFRJ, kada su administrativne granice među nekadašnjim republikama dobile status državnih granica, pokrenut je, ne mnogo energičan, teritorijalni spor između Srbije i Hrvatske oko razgraničenja na Dunavu, sa dilemom da li granica treba da sledi katastarski premer iz 1878. godine ili da se kreće duž matice savremenog toka Dunava, koji je u međuvremenu pomerio svoje korito. Pošto do sada među državama nije postignut dogovor oko ovog pitanja, razgraničenje će po svoj prilici biti prepušteno politički i finansijski mnogo skupljoj međunarodnoj arbitraži. Ono što je, pak, od međunarodnopravnog statusa prostora Sige potencijalno važnije za mogućnost najavljenog naseljavanja “nove države” jeste hidrološka činjenica da pri visokom vodostaju Dunava to zemljište, kao i susedni močvarni predeli, biva potpuno poplavljeno.
“Slobodni građani”
No to, očigledno, nije predstavljalo prepreku Jedlički da simbolično proglasi formiranje “Slobodne Republike Liberland” 13. aprila (upravo na rođendan Tomasa Džefersona, što se, iz nekog razloga, posebno naglašava), uz isticanje svih potrebnih simboličnih elemenata državnosti: zastave, grba, himne, zvaničnog motoa i, naravno, šefa države. “Predsednikom se nisam proglasio sam, kao što mnogi misle, već su me odabrali u to vreme jedini stanovnici Liberlanda, moja devojka i još jedan prijatelj”, izjavio je u jednom intervjuu, pojašnjavajući tako šta se podrazumevalo pod “pripremnim odborom”, koji je osnovao novu “mikro-državu”, inspirisan zemljama kao što su Monako, Lihtenštajn ili Hong Kong.
U opisu na promotivnoj internet prezentaciji navodi se da moto “Živi i pusti druge da žive” odražava “ponos Liberlanda ličnim i ekonomskim slobodama njenog naroda garantovanih Ustavom kojim se značajno ograničavaju ovlašćenja političara, tako da ne mogu da se previše upliću u slobode naroda Liberlanda”. Sticajem okolnosti, razvoj karijere Vita Jedličke doveo je do toga da on sâm postane političar. Rođen 1983. godine u Hradecu Kralovem u istočnoj Češkoj, Jedlička je stekao diplome ekonomije i političkih nauka sa Ekonomskog univerziteta u Pragu i Instituta CEVRO (privatne visoke škole koju je 2006. osnovala Liberalno-konzervativna akademija), a radio je kao menadžer prodaje i komercijalni direktor u firmama koje su se bavile trgovinom elektronikom i softverom.
Bio je član Građanske demokratske stranke Vaclava Klausa od 2001. godine, a u Stranku slobodnih građana učlanjuje se 2009. godine te u njoj zauzima funkcije predsednika oblasnog stranačkog odbora Kralevohradečkog kraja i člana republičkog odbora stranke. Obe stranke predstavljaju konzervativno-liberalnu desnicu i promotere ideologije “slobodnog tržišta” i “minimalne države”, kritične prema EU-birokratiji, ali snažno privržene bezbednosnoj politici vezanosti za NATO.
Propagandni poduhvat
Jedlička se ideološki izjašnjava kao “libertarijanac”, zbog čega kao cilj u projektu osnivanja “Liberlanda” i izgradnju zemlje “u kojoj pošteni ljudi mogu da prosperiraju bez pritiska vlade da im otežava život kroz nepotrebna ograničenja i poreze”, uz naglašavanje neprikosnovenosti privatnog vlasništva kao osnovne vrednosti. Takva doktrina dolazi do izražaja i u vizuelnoj simbolici: zastavom “Liberlanda” dominiraju žuta i crna boja, koje se, u kombinaciji, od 1960-ih, u SAD koriste kao obeležja “anarhokapitalizma”, odnosno intelektualnih kružoka koji se zalažu za čist laissez-faire kapitalizam, ekonomski sistem potpuno “otvorenog” tržišta, lišen bilo kakve državne kontrole, a posebno preraspodele dohotka u pravcu obezbeđivanja socijalnih potreba stanovništva.
S obzirom na doktrinarno usmerenje tako uske fokusiranosti, ne čudi što je ”diplomatska misija” promocije projekta “Liberland” u Beču, Zagrebu i Beogradu realizovana priključivanjem propagandnom karavanu “Free Market Road Show”, manifestaciji koja “okuplja biznismene, studente, eksperte kao i političare te sva lica zainteresovana za ekonomske i lične slobode s ciljem raspravljanja o načinima na koje ekonomske slobode, vladavina prava i zaštita svojine otvaraju prostor za ekonomski napredak”. Krug ljudi privrženih tako strogoj kapitalističkoj dogmatici nužno je uzak i relativno zatvoren. U takav profil savršeno se uklapa i izbor ključnih lokalnih partnera na projektu, poput novinara Svena Sambunjaka, pobornika heroizacije balkanskih krupnih kapitalista.
Imajući u vidu veoma jasnu propagandnu profilisanost političke poruke “Liberlanda”, tipičan novinarski doživljaj Jedličkinog projekta kao “zanimljivog mikro-eksperimenta utopijskog društva u antiutopijskom vremenu i u krajnje antiutopijskoj regiji”, ili kao potencijalne “inspiracije drugim ljudima na ovim prostorima za nove kreativne ideje, inicijative i pokrete, koji će sve ozbiljnije dovoditi u pitanje srž iracionalnih društvenih sustava u kojima žive”, predstavlja, zapravo, ili ozbiljan nesporazum ili namerno izvedenu ideološku piruetu.
Samo jedna u nizu atrakcija
Zainteresovanost ekipe švajcarskih špekulanata za potencijalno naseljavanje “Liberlanda” potpuno je adekvatno proklamovanom zadatku stvaranja još jedne “poreske oaze” u Evropi, koja će, poput Luksemburga, Lihtenštajna ili Monaka, omogućavati širenje sloboda kapitala na uštrb sloboda eksploatisanog naroda. Nema, dakle, ničega u projektu “Liberland” što bi prekoračilo horizont postojećeg sistema i moglo da pretenduje na laskavi naziv “utopijskog društva”. Čak je i proklamovana otvorenost “mikro-države” za prijem u državljanstvo upadljivo ograničena na one koji “nemaju komunističku, nacističku ili neku drugu ekstremističku prošlost”, što je na liniji zvanične konzervativne politike antikomunističke ofanzive, koja se ogleda u relativizaciji nacifašizma i kriminalizaciji komunizma, i koja je definisana Rezolucijom 1481 Parlamentarne skupštine Saveta Evrope o “osudi zločina totalitarnih komunističkih režima” iz 2006. i Praškom deklaracijom o “evropskoj savesti i komunizmu” iz 2008. godine.
Vredi dodati i to da aktivnostima promovisanja “Liberlanda” upadljivo nedostaje osećaj za kontekst, što, uostalom, i ne treba da čudi kada je polazna osnova jedna tako kruta i hermetična ideološka matrica, kao što je “libertarijanizam”. Zbunjenost nad brojem policajaca koji čuvaju pogranično područje na Dunavu i lamentiranje zbog brutalnog postupanja policije s “Liberlanđanima” i novinarima potpuno su deplasirani kada se ima u vidu da je reč o jednoj od najčuvanijih granica, na kojoj “Tvrđava Evropa” prilično uspešno sprečava prolaz izbeglicama iz afričkih i azijskih zemalja, često žrtvama upravo evropske imperijalističke “intervencije”.
Kontekst kapitalističke periferije na kojoj se nalaze i Srbija i Hrvatska, koji u uslovima produbljivanja ekonomske krize dovodi do potrebe kompradorske buržoazije za brutalizacijom državnih aparata radi očuvanja kontrole nad potčinjenim delovima stanovništva, trebalo bi da iznedri i artikulisanje sposobnosti kritike takvih okolnosti, i da nas učini znatno više imunim na ponudu “lakih rešenja” poput projekta neoliberalne “mikro-države” zasnivane na “minimalnoj državi”. Više od 25 godina “tranzicije”, tokom kojih su narodu nuđene različite kapitalističke atrakcije kao obećanje boljeg života koji tek što nije nastupio, moglo bi da predstavlja rezervoar zdrave skepse prema očajničkim i već izlizanim propagandnim aktivnostima liberalnih think-tankova i njihovih ideoloških subjekata, te da nas uputi na organizovanje radi izgradnje pravih alternativa sistemu.