Nova epizoda međunacionalnog komešanja u Bosni i Hercegovini, potaknuta odlukom Ustavnog suda o neustavnosti predloženog praznika Dana Republike Srpske, aktivirala je dobro poznate argumentacije tamošnjih srpskih političkih elita. Slično kao i za vrijeme građanskog rata u BiH, srpsko vodstvo se predstavlja kao branitelj srpskog naroda u sukobu sa zapadnim imperijalizmom čiji su bošnjački političari samo eksponent. No, politička stvarnost je bitno drukčija.
Odluka Ustavnog suda Bosne i Hercegovine od 26. novembra da na osnovu apelacije bošnjačkog člana Predsjedništva BiH, Bakira Izetbegovića, neustavnim proglasi Dan Republike Srpske (9. januar), uzdrmala je, ma kako je to otrcano reći, temelje međnacionalnih odnosa u BiH. Ustavni sud BiH, kao institucija jedinstvena u svijetu u čijem su sastavu dvoje bošnjačkih, dvoje hrvatskih, dvoje srpskih i troje stranih sudija, odlučilo je da je 9. januar kao “Dan Republike” neustavna kategorija jer reflektuje nacionalne osjećaje samo jednog od konstitutivnih naroda Republike Srpske, budući da se radi o spomendanu 9. januara 1992., kada je Skupština Srpskog naroda Bosne i Hercegovine u prostorijama sarajevskog, tada elitnog, hotela Holliday Inn proglasila osnivanje Republike srpskog naroda BiH, koja će kasnije postati poznata kao Srpska republika BiH i, konačno, Republika Srpska.
Osnovni argument sudija bio je taj da je 9. januar, ujedno i praznik svetog Stefana prvomučenika po julijanskom kalendaru što mu dodatno daje jednovjersku i jednoetničku dimenziju, što je, opet, u suprotnosti sa Ustavom ovog entiteta čiji prvi član kaže da “Srbi, Bošnjaci, Hrvati, kao konstitutivni narodi, Ostali i građani, ravnopravno, bez diskriminacije, učestvuju u vršenju vlasti u Republici Srpskoj”. Reakcije srpskih političara, zvaničnika i intelektualaca bile su, očekivano, burne. Predsjednik RS-a, Milorad Dodik je izjavio da nema govora o prihvatanju odluke Ustavnog suda te da su “preglasavanje i nametanje volje trojice stranih sudija i dva Bošnjaka, najbolji put da nestane BiH”. Dodika je podržala i do jučer smrtno neprijateljska opozicija, sa čijim je prestavnicima usaglašeno pokretanje inicijative za izmjenu zakona o Ustavnom sudu BiH, što bi, u prvom redu, značilo uklanjanje stranih sudija koji, barem prema interpretaciji srpskih i hrvatskih političara, uvijek idu na ruku bošnjačkim političkim aspiracijama. Jedna od glavnih argumentacija je ta da Zakon o praznicima Republike Srpske ne poznaje “svetog Stefana” već samo “Dan Republike”.
Nezgodan datum
“Ako, dakle, Republika Srpska prihvati da 9. januar 1992. godine nije datum njenog nastanka i ostavi samo 21. novembar 1995. godine kao svoj praznik, onda je zaista potpisala svoju smrtnu presudu u kojoj stoji da ona i nije nastala istorijskim težnjama srpskog naroda da očuva svoju političku, kulturnu i vjersku autonomiju, slobodarski nacionalni i državotvorni potencijal koji je srpski narod prethodnih vijekova brižno čuvao pod tuđinskim okupacijama i sa kojim je (ne)voljno ulazio u različite južnoslovenske aranžmane, već da je nastala na ‘srebreničkom genocidu’, haškim presudama Karadžiću, Mladiću i družini, odnosno Miloševićevim pijanim potpisom u američkoj vojnoj bazi! Valjda je to svima jasno?!”, napisao je u tekstu za Novi Polis, radikalizmu nesklon, banjalučki politolog Đorđe Vuković.
Čak je i analitičar sa ljevice, Goran Marković, podsjetio da je u Aneksu II Ustava BiH predviđeno da će pravni propisi koji su u Bosni i Hercegovini bili na snazi do njegovog stupanja na snagu ostati na snazi. “To se odnosi i na Ustav Republike Srpske. Tako, tvorci Dejtonskog sporazuma su priznali da Republika Srpska nije nastala tek u Dejtonu, već da je nastala ranije, s tim što je mijenjala pravnu prirodu (do 1995. godine ona postoji kao država, a od tada kao federalna jedinica). Ako tvorcima Dejtonskog sporazuma nije bilo sporno samo postojanje Republike Srpske, ne može biti sporan ni datum njenog stvaranja”, napisao je Marković u svome tekstu za portal 6yka. Čak je i hrvatski analitičar Matija Šerić ocijenio da su strane sudije “odradili su posao onako kako su im naredili njihovi strani gazde i nije ih briga kakve će posljedice imati njihova odluka.”
Nema nikakve sumnje da su apelacija Bakir Izetbegovića, kao i jedinstven stav zvaničnog Sarajeva i inostrane administracije na čelu sa visokim predstavnikom Valentinom Inzkom da se odluke Ustavnog suda moraju poštovati, doveli do homogenizacije srpske političke elite u BiH. Nezvanično se ponavljaju mišljenja da je Republika Srpska nastala na etničkom čišćenju, odnosno protjerivanju i masovnim zočinima protiv čovječnosti i genocidom nad nesrpskim stanovništvom i da je, po svome porijeklu, sličnija IDIL-u nego tekovini srpskog naroda u borbi za ravnoravnost. Argumentacija koja preovladava na srpskoj strani, a koju potencira i Milorad Dodik, jeste da je srpski narod žrtva zapadnog imperijalizma koji je u BiH uspostavio protektorat koji sprečava napredak političkih procesa i BiH čini sve više i više nemogućom državom. Može se reći da je argumentacija srpske strane gotovo u potpunosti identična onoj jednog od srpskih ratnih lidera i saradnika haškog optuženika Radovana Karadžića.
Republika Srpska kao dijete protektorata
“Prebivali smo u tzv. paralelnim istorijama. Što su za nas bili oslobodilački ratovi, za njih su bili dezintegracioni pokreti unutar legitimne Otomanske i Austrougarske carevine. Pa i ovo je danas u BiH oslobodilački ustanak. I sada marsovci-plavci i mirovnjaci-vanzemaljci, činovnici svjetske lihvarske imperije, od dva puta zaklanih traže legitimacije. Od sada Srbi ne bi trebalo nikoga da oslobađaju i usrećuju. Oslobođeni su rekli da smo ih porobili. Usrećitelji su ih/nas ojadili. Srpsku istorijsku i nacionalnu/otadžbinsku svijest i duhovnu samosvijest. Srpsku istorijsku i nacionanu/otadžbinsku svijest i duhovnu samosvijest nisu uspjeli poništiti ni osmanlijski osvajači, ni austrougarski, ni njemački silnici, ali su ih u poslednjih pedeset godina sistematski razarali naši usrećitelji i novovjerci, a u tome je udio srpskg samorazaranja naročito impozantan”, pisao je 1992. godine Nikola Koljević, visoki funkcioner vlasti bosanskih Srba, koji je nakon rata, kako se smatra, zbog sveopšteg razočarenja srpskom politikom, izvršio samoubistvo.
Zanimljivo je da je srpski politički diskurs u BiH, na prvi pogled, u svojoj osnovi vrlo antikolonijalan i bazira se na istorijskoj viziji Srba kao državotvonog i slobodarskog naroda koji biva kažnjavan radi svoje, gotovo mistične milenijske težnje da bude svoj na svome, odnosno da ima pravo na svoje samoopredjeljenje. Bošnjačko Sarajevo je, prema tome, kolonijalni projekat koji srpski državotvorni i antikolonijalni potencijal drži zarobljen unutar imperijalističkog protektorata Međunarodne zajednice i NATO-a. Koliko, međutim, ovakva argumentacija “drži vodu”? Iako su dugoročni motivi bošnjačkog vrha, kada je u pitanju daljnja unitarizacija države jasni, “borba” srpske nacionalne elite sa Zapadom nije, u svojoj osnovi manje kapitulantski bezidejna kada je u pitanju stvarni suverenitet naroda, pa i srpskog nad svojom teritorijom.
Iako je jasno da je referendum o nezavisnosti BiH raspisan mimo svih ustavnih odredbi, jasno je da je odgovor srpske političke elite na njega bio drugo ustavno nasilje, odnosno proglašavanje ekskluzivne jednonacionalne teritorije u BiH i to u skladu sa nacrtom konvencije lorda Karingtona od 4. studeng 1991, prema kojoj je narodima u BiH trebalo omogućiti “samoupravu, u mjeri u kojoj je to moguće”, sa zakonodavnim tijelom, upravnom strukturom i sudstvom. Radilo se, dakle, ponovo o oslanjanju ne na vlastite snage, već na inostrane lidere sklone razmišljanju o neminovnosti etničke partikularizacije na tlu bivše Jugoslavije.
“Antiimperijalistički” folklor
Štoviše, sama Republika Srpska ne nastaje kontra već kao dio politike američke administracije na Balkanu, koja je već od 1993. bila spremna garantovati dvoentitetsko uređenje Bosne i Hercegovine. “Poslije toga hrvatsko-srpska delegacija je pravila teritoriju od 30 posto, da bi se nakon određenog vremena tražilo 33 posto. Hrvati iz BiH su željeli 16 posto, a Tuđman je tražio 17 posto. Napravili smo mapu i ispalo je 51 posto. Srbi su dobili 49 posto. To je tzv. Unija tri republike”, govorio je o tom vremenu ratni predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske i osuđeni ratni zločinac Momčilo Krajišnik. Čak je i nedavno preminuli srpski kontroverzni istoričar Milorad Ekmečić u jednoj od svojih posljednjih politološko-istorijskih studija zaključio da će “Sjedinjene Države Srbima ugađati u svemu, sem u pravu na suverenu nacionalu državu i nezavisnost”.
Nema sumnje da je srpska politička elita na ovu igru pristala. Ako se pri tome uzme u obzir potpuna saradnja sa MMF-om i bespogovorno prihvaćanje novog zakona o radu u skladu sa Reformskom agendum koju diktiraju Svjetska banka i MMF, onda je jasno da od antikolonijalnog diskursa srpske političke elite ostaju samo prazne riječi za izborne mahinacije. Dan Republike možda predstavlja bitnu istorijsku vododjelnicu u novijem srpskom etnosimbolizmu, ali ostaje samo simbolom, baš koliko je i antikolonijalni karakter RS-a samo simbol i ništa više. Jasno je da država u čijem Ustavnom sudu sjede inostrane sudije nije država, već protektorat, ali je isto tako jasno da je Republika Srpska, ma kako bila plod volje srpskog naroda, politički postala moguća samo u okvirima tog protektorata, baš kao i bošnjački projekat “nezavisnosti” Bosne i Hercegovine, koji je rezultirao društvenim rasulom i raspadom zemlje u građanskom ratu 1992.-1995.
Napokon, ako ćemo već o suverenitetu naroda, ratna Republika Srpska je sama najgrublje pogazila takve principe, kada je nesrpsko stanovništvo na teritoriji pod svojom kontrolom, a suprotno čak svojim ustavnim odredbama, izložila teroru, masakrima, pogromima i progonima. Ma kako se srpski političari trudili da se predstavljaju kao političke reinkarnacije Karađorđa i Miloša Obrenovića, oni u postojećoj imperijalističkoj strukturi Balkana, mogu samo “antiimperijalistički” osluškivati u koji se od velikih interesa uklopiti.