U dubokoj sjeni kontinuiranih obrata u pregovorima o formiranju nove hrvatske vlade pojavio se zametak rasprave oko nečega što bismo mogli nazvati fundamentalnim društvenim pitanjima, kakvih su navedeni pregovori sustavno lišeni. Na marginama jednog od vodećih ovdašnjih tabloida, Jutarnjeg lista, tako su mišljenja suprotstavili “neovisni ekonomski analitičar” Damir Novotny i sindikalni mandarin Vilim Ribić. S obzirom na iznesene argumentacije i tvrdnje bilo bi dobro da rasprava i ostane na zametku, ali valja navesti ključna mjesta, čisto da se istaknu politički imaginariji koji formiraju javni prostor.
Analitičar Novotny, čiju je navodnu stručnost i neutralnost nedavno na T-portalu prilično precizno raskrinkao Damir Petranović, posegnuo je za dijagnozom stanja koju dijele i ekonomski analitičari i nacionalistička desnica. U izostanku političkih i ekonomskih uspjeha modela i praksi za koje se zalažu, moraju imaginirati kontinuiranu “vladavinu” komunističkog režima, bilo da se radi o UDBA-i koja vuče sve konce ili socijalističkom mentalitetu koji sputava ekonomski razvoj. Na potonje se pozvao i Novotny, a kao nositelja tih ideja predstavio je anonimnog sindikalca u kojem se Ribić naknadno prepoznao. U samom članku analitičar nonšalantno demantira političku i ekonomsku realnost. Ističući tobožnji pogubni utjecaj suvremenih kejnzijanskih ekonomista na hrvatsko polje političkih ideja, uvaženi analitičar elegantno zaboravlja osnovne parametre tog polja: Hrvatska je članica Europske unije u kojoj još od mastriškog sporazuma, a pogotovo s brojnim kriznim fiskalnim paketima i nadzorima kejnzijanska politika postala doslovno ilegalna. Sve vodeće stranke, kao što i postizborni pregovori sugeriraju, dio su neospornog neoliberalnog konsenzusa, a vodeći ekonomski komentatori, uključujući i njega samog, diktiraju okvire rasprava, odnosno mogućeg i nemogućeg u ekonomskoj politici.
Milijarder kao sindikalistova inspiracija
Da je Novotny u evidentnom sukobu s političkom realnošću potvrdio je i odgovor njegovog navodnog oponenta Vilima Ribića. Iako se u Ribićevom odgovoru naziru momenti racionalnosti u odnosu na Novotnyevo analitičko sljepilo, njihova izvedba je u bitnim odrednicama u najmanju ruku neobična za jednog sindikalnog čelnika. Naime, Ribićev odgovor se cijelo vrijeme vrti oko davno uočene kapitalističke kontradikcije: snižavanje nadnica i otklanjanje socijalnih programa, iako na prvom koraku sugeriraju racionalni interes pojedinačnog kapitalista, posljedičnim smanjivanjem ukupne potražnje ugrožavaju reprodukciju kapitalističkog sustava i riskiraju novi krizni val. Radi se o sasvim uobičajenoj reformističkoj poziciji sindikalnog vođe, ali frapira njegovo zamišljanje političkog procesa kojim bi se uspio nametnuti taj kolektivni interes svih aktera.
Za uzora u realizaciji političkih preferencija tako sindikalac uzima drugog najbogatijeg čovjeka u SAD-u, Warrena Buffeta. Pozivajući se na njegovih par izjava kojima propituje “nepravednost” poreznog sustava i europske mjere štednje, Ribić ga uzima za oličenje kapitalističke racionalnosti i redistribucijske pravde. Pritom, opominjući Novotnyja za analitički nemar, tvrdi da se on u svojim idejama suvislijeg kapitalizma ne oslanja na komunističke eksperimente, s naglaskom na Kubi, već na kejnzijanske politike čije proponente Novotny ishitreno izjednačava s Castrom. No, prilično je ishitren i Ribić. Prvo, frapantno je da se u idejama sindikalnog čelnika o pravednijem društvu u nijednom momentu ne spominju radnici kao akteri, niti se spominju radnici u Buffetovim kompanijama i njihov “doprinos” njegovom enormnom bogatstvu. Drugo, demokratsku superiornost današnjih zapadnih društava u odnosu na tzv. realne socijalizme Ribić zasniva na spremnosti najbogatijih na humanitarno djelovanje, svodeći redistribuciju i demokratski proces na hirovitost milijardera, ne dovodeći opće u pitanje društvene odnose koji su toliko stjecanje bogatstva u privatnim rukama opće omogućili, a da ekonomsku demokraciji niti ne spominjemo. I treće, period s izraženijom redistribucijom i vladavinom kejnzijanskih politika, takozvano zlatno doba kapitalizma, trideset godina nakon Drugog svjetskog rata, bilo bi nezamislivo bez postojanja socijalističke alternative, ma kakva ona bila, i snažnog sindikalnog i socijalističkog pokreta u zemljama zapadne Evrope.
Dok su Novotnyjeve pozicije sasvim očekivane i ne odudaraju od uloge koja mu je namijenjena, Ribićeva zaobilazna kritika koja svoj oslonac ima u hirovima američkog milijardera, govori o skučenosti političkog prostora više od trenutnih “dramatičnih” pregovora o novoj vladi.