Politika državnog i vojnog vrha Republike Srpske iz perioda 1992.-1995. dobila je u martu ove godine sudski epilog, no osim genocida, Karadžić je ovom entitetu ostavio u nasljeđe i nove ekonomske temelje omogućavajući brojnim kriminalcima “bogaćenje preko noći” i formiranje nove političke i kulturne elite.
Haaški sud je 24. marta presudio da je Radovan Karadžić, ratni predsjednik Republike Srpske, odgovoran za genocid u Srebrenici i najteže zločine protiv čovječnosti. “Vi Radovane Karadžiću niste krivi po točki 1 (koja se odnosila na zločin genocida u drugim opštinama Republike Srpske, izuzev Srebrenice, op.a.), ali ste krivi za progon kao zločin protiv čovječnosti, istrebljenje, ubojstva, ubojstvo kao kršenje zakona ratovanja, deportaciju, nehumana djela i prisilno premještanje, širenje terora, protupravne napade na civile te uzimanje talaca kao kršenje zakona. Pretresno vijeće osuđuje vas na jedinstvenu kaznu od 40 godina zatvora”, rekao je predsjednik sudskog vijeća O-Gon Kwon.
Iako je sadašnji predsjednik RS-a, Milorad Dodik, samo koji dan prije presude, dakle dok je Karadžić formalno-pravno bio nevin čovjek, studentski dom u Palama u blizini Sarajeva “krstio” imenom prvoga predsjednika RS-a, politika državnog i vojnog vrha Republike Srpske u razdoblju 1992.-1995. dobila je sudski epilog kao udruženi zločinački poduhvat sa elementima genocida, sa ciljem stvaranja etnički čistoga srpskog prostora u BiH. Objektivni istorijski udžbenici, prema tome, neće moći zaobići činjenicu da je prvi predsjednik RS-a svome narodu ostavio hipoteku masovnih zločina nad nesrpskim stanovništvom, uz obavezni citat komandanta VRS-a, Ratka Mladića iz maja 1992., kada je skupštini bosanskih Srba uputio sljedeće riječi: “Prema tome, mi ne možemo očistiti, niti možemo imati rešeto da prosijemo samo da ostanu Srbi ili propadnu Srbi, a ostali da odu… Pa, to je… to neće… Ja ne znam kako će gospodin (Radovan) Karadžić i gospodin (Momčilo) Krajišnik objasniti svijetu. To je, ljudi, genocid.”
Ratna ekonomija
Međutim, ratna priča RS-a ima i drugu stranu medalje, a to je vulgarno-antikomunistički sentiment SDS-a i sve ono što je proizašlo iz njega. Zanimljivo je, u tom smislu, analizirati memoare bivše predsjednice Republike Srpske, također osuđene ratne zločinke, Biljane Plavšić, koja je, zgražajući se nad svitom bivših kadrova Saveza komunista SR BiH, koji su se slili u novosnovani SDS, uzdisala za nekadašnjim srpskim domaćinima, a koji su silan porez davali “državi i kralju”. Pod Radovanom je, bilježi Biljana, sve bilo daleko od sanjanog ideala osnivača SDS-a o obnovi srpstva: “Sitni piljari postadoše biznismeni, savetnici predsednika ili galantni donatori koje je Karadžić mnogo voleo. Oni su sa različitih pozicija učestvovali u izgradnji Republike Srpske. Bili su prepoznatljivi, uočljivi i uvrediće se ako nisu zapaženi. Narod ih je znao. Svaki kraj je imao nekog takog ‘uglednika’. Ljudi su mi pričali o njima kako su i šta su bili pre par meseci, a sada su veliki biznismeni. To je za mene nepoznat svet, ali kada slušam o njima kao da slušam bajke, jer samo u bajkama se može preko noći od siromaha postati milioner. A izgleda kao da smo mi živeli u takvoj vrsti bajkovitog vremena, jer su ti milioneri nicali kao gljive iza kiše.”
Ako se konsultuje dnevnik koji je brižljivo vodio haaški optuženik bivši komandant Vojske Republike Srpske, već spomenuti oficirski ažuran Ratko Mladić, onda je vrlo jasno kako je nastajala nova ekonomska elita bosanskih Srba. Ljudi bliski Karadžiću: Momčilo Krajišnik, ratni predsjednik Narodne skupštine, zatim Branko Ostojić (potpredsjednik RS-a, vlasnik kompanije Horthem), Đorđe Đukić, general GŠ VRS za pozadinu, Vukašin Lala, pomoćnik direktora Vazduhoplovnog zavoda “Orao” (Bijeljina), Karadžićev savjetnik Jovan Tintor te rođena braća Karadžića i Krajišnika (Luka i Mirko), uz svesrdnu podršku i “podmazivanje” ministra unutrašnjih poslova Momčila Mandića i šefa obavještajne službe Jovice Stanišića.
Kako su išle operacije bogaćenja, također je vidljivo iz Mladićevog dnevnika: “Momčilo Krajišnik i njegov brat Mirko prebacili su 2,5 miliona dolara u banku Ergos Atina. Otvoren je račun na ime Krajišnik – Konstantinopolis. Novac je po Krajišnikovom nalogu iz Grčke prebačen u Bugarsku, a potom je njime plaćeno gorivo koje je prodato u Srbiji… Kupljeno je 1.600 tona dizela i 1.200 tona motornog benzina, koje su Krajišnik i Protić uvezli u Srbiju, prodali, pri čemu su oprali novac! Zarađeni novac Krajišnik, uz pomoć Branka Ostojića (bivšeg potpredsjednika vlade RS-a, op. a.), prebacili su u Ženevu”. Na isti način je, uz pomoć generala Novaka Đukića uvezeno 1.260 tona dizela, pri čemu je postojao dogovor da se 200 tona pokloni VRS-u. Međutim, Krajišnikovom bratu Mirku, kao i spomenutom Karadžićevom bratu Luki i Jovanu Tintoru, to učinilo premnogo, pa iz Trebinja uzimaju 150 tona, prodaju i dijele novac, a 50 tona od obećanih 200 poklanjaju vojsci. Prirodno da je ovaj sistem zasnovan na sveopštoj pljački i ogromnim zaradama počeo da izaziva masovno nezadovoljstvo, vojne pobune (od kojih se najveća dogodila u Banjaluci 1993.), pa i masovna dezerterstva iz vojske bijegom u Srbiju, koja je bila pod teškim sankcijama međunarodne zajednice.
Bahanalije krvavim novcem
Tako je oživljeni romantizam 1990-tih o povratku starim dobrim vrijednostima i tradicijama predaka završio hororom ratne ekonomije u rukama kriminalaca, ratnih zločinaca i stranačkih birokrata, čija je vojska pred kolapsom i političkim establišmentom pod ogromnim pritiskom Srbije kojoj se žuri da završi rat i tako se otarasi sankcija. A Republika Srpska postaje dijelom američkih balkanskih kalkulacija, te procjene da će jedna takva poludržava biti od pomoći kada je u pitanju održavanje balansa snaga u regionu, to jeste neophodnosti arbitriranja međunarodnih snaga. Obavještajac beogradskog DB-a, zadužen za praćenje vođe bosanskih Srba u Beograda, Zoran Mijatović, ovako je opisao “borbu za srpski narod” Radovana Karadžića i njegove svite u Beogradu:
“Prvo su mi na pamet pala vremena sa početka devedesetih, kada su se njegovi ministri, ratni profiteri, kriminalci, Srbi po zanimanju, baškarili po apartmanima hotela Interkontinental u Beogradu. Pijančilo se, bahanalijama nije bilo kraja. I dok su srpski mučenici čučali u rovovima, branili svoju Republiku Srpsku, i žrtvovali za nju živote, Radovanova novoformirana kulturna i politička elita nemilice je trošila krvav novac. Ni Radovan nije zaostajao za svojom elitom. Prilikom brojnih dolazaka kod Miloševića, dok su bili u ljubavi, nije se ponašao drugačije nego kao elita koju je sam stvorio. Ponašao se bahato, kao pravi pijani milioner. Jednoga dana tih godina, tokom prepodneva, zove me Jovica Stanišić i pita: ‘Mijatoviću, imaš li kakvu informaciju gde se ovoga momenta nalazi Karadžić? On bi trebalo odavno da bude kod Miloševića na sastanku, ali ga još nema. Hajde vidi šta se sa njim događa, pa mi javi.’ ‘Kako bih ja, šefe, znao gde je on? Ja ne znam ni da je došao u Beograd’.”
Karadžić je dakle bio taj koji je, skupa sa svojom svitom, pljačkom, bahatošću i neracionalnošću i lažnim antikolonijalnim diskursom Republiku Srpsku doveo do statusa američkog projekta pacifikacija i to na toliko ponižavajući način da Richard Hoolbruke, američki ambasador pri UN-u i specijalni izaslanik za Balkan mogao izjaviti: “Greška Zapada tokom prethodne četiri godine bila je što su Srbe tretirali kao razumne ljude s kojima se može razgovarati, pregovarati, napraviti kompromis i dogovoriti. U stvari, oni su poštovali samo silu ili nedvosmislenu i vjerovatnu prijetnju da će biti upotrijebljena.” Presuda Karadžiću, međutim, teško može dovesti do neke radikalnije promjene kada je u pitanju njegovo nasljeđe. Republika Srpska može biti okvir koji je izglasan na srpskom plebiscitu 1992., ali njena ekonomska baza i dalje nije bitno drugačije od one kakvu je za sobom ostavio prvi predsjednik ovog entiteta. Štoviše, u kontekstu ekonomskog beznađa i kompradorskog kapitalizma, njegov bi mitizirani lik zaista mogao biti predstavljen poput državničke figure, koja se može pribrojati političkim velikanima srpske istorije, što, ni u kom slučaju, nije bio.