Drugi najveći grad u Srbiji na prvi pogled raste i razvija se, za razliku od mnogih drugih u regionu. No iza tog rasta krije se sistematska devastacija i grada i perspektiva njegovih stanovnika za kvalitetan život.
Novi Sad je grad koji je od raspada Jugoslavije do danas, tokom socijanih procesa koji se najčešće nazivaju “tranzicijom”, a vrlo retko nacionalističkom kontrarevolucijom i restauracijom kapitalizma, doživeo verovatno najdrastičnije demografske promene na ovom prostoru. Grad se nakon početka ratnih dejstava 1991. suočio sa velikim prilivom stanovništva iz ratom zahvaćenih prostora bivše države. Novi Sad je i veliki univerzitetski centar kojem gravitira populacija iz ostatka Vojvodine, ali i uže Srbije, pa čak i susednih zemalja nastalih raspadom Jugoslavije. Osim toga, razvojem digitalne ekonomije ovaj grad je postao i centrom ovdašnje IT industrije (koju, uzgred, srpska vlada namerava da uništi davanjem državnih subvencija nemačkom IT gigantu “Continentalu” koji svoje predstavništvo otvara upravo u Novom Sadu). Ovo su osnovni razlozi zbog kojih je Novi Sad jedna od retkih opština u Srbiji koje beleže pozitivan prirodni priraštaj. Prema popisu stanovništva iz 1991. godine u gradu je živelo oko 180 000 ljudi, dok je na popisu iz 2011. broj Novosađana narastao na blizu 360.000 u širem gradskom području.
Demografske promene pratila je i radikalna promena u prostoru, odnosno povećana izgradnja stambenih zgrada u onim delovima grada u kom su prethodno bile skoncentrisane uglavnom porodične kuće. Iako je Novi Sad na svojoj bačkoj strani smešten na nepreglednom ravničarskom tlu zbog čega postoji gotovo neograničena mogućnost proširivanja gradskih granica, grad je u poslednjih 25 godina rastao unutar sebe. Razlog tome može se pronaći u odsustvu gotovo svake regulacije u sferi urbanizma i činjenici da je cena stanova mnogo viša unutar samog gradskog jezgra nego li na njegovim obodima. Tako urbanu sliku Novog Sada kreiraju privatni investitori sa odsustvom elementarnog arhitektonskog obrazovanja i obzira prema životnim potrebama ljudi u sadejstvu sa duboko korumpiranim gradskim čelnicima. Poreklo novca investitora u dobroj meri je otkriveno izveštajem američkog Stejt Dipartmenta o “balkanskim putevima droge” u kojem se navodi da se značajan deo od distribucije narkotika “pere” investiranjem u stambenu gradnju, posebno na teritoriji Novog Sada.
Slaba regulacija u ovom području kombinovana sa korupcijom omogućila je privatnim investitorima da ignorišu standarde modernog stanovanja gradeći višespratnice na mestima gde su prethodno bile kuće, što je dovelo do toga da su u gradu nikli čitavi kvartovi kojima hronično nedostaju parkinzi, zelene površine i ostala infrastruktura potrebna za dostojanstven život. Osim što je ovim intervencijama u prostoru bitno narušena urbana slika grada, one su i direktan uzrok promena u životnoj sredini. Ovo potvrđuje i višegodišnje istraživanje tzv. toplotnih ostrva u gradu koje je sproveo profesor Stevan Savić sa novosadskog Prirodno-matematičkog fakulteta. Njegovo istraživanje je potvrdilo hipotezu da su najtopliji delovi Novog Sada upravo oni koji su bili izloženi najdrastičnijim arhitektonskim promenama u potonje dve decenije, što govori da postoji direktna korelacija između “betonizacije” prostora i promena na mikro nivou koje ostavljaju direktne posledice po zdravlje ljudi.
Radikalske avanture
U devastaciji Novog Sada učestvovale su sve gradske vlasti od početka višestranačja do danas. Međutim, prva faza ovog procesa je svoj krešendo imala u periodu od 2004. do 2008. godine kada je na čelu grada bila Srpska radikalna stranka u koaliciji sa Demokratskom strankom Srbije i Socijalističkom partijom Srbije. Ovaj period se poklapao i sa izdašnim davanjem bankarskih stambenih kredita što je značajno uticalo na ubrzanu izgradnju novih stanova. Ono što je najznačajnije obeležilo period radikalskog upravljanja gradom, bio je slučaj autobuske stanice. Naime, tadašnji finansijer radikala u Novom Sadu, Ilija Dević, kupio je prevozničko preduzeće ATP Vojvodina i sa partnerima u gradskoj vlasti dogovorio izgradnju nove međumesne autobuske stanice. Ovaj dogovor je podrazumevao preusmeravanje kompletnog međugradskog autobuskog saobraćaja na novu lokaciju koja je prilično udaljena od gradskog jezgra, te zatvaranje postojeće autobuske stanice i otpuštanje njenih zaposlenika.
Suočena sa štrajkom radnika koje je trebalo da izbaci na ulicu i pritiskom javnosti, gradska vlast na čelu sa gradonačelnicom Majom Gojković odlučila je da ipak “pusti niz vodu” svog partnera Devića i raskine ugovor koji je sa njim sklopila. Međutim, ATP Vojvodina je 2007. već sagradila novu autobusku stanicu koja do dana današnjeg nije stavljena u upotrebu. Tako i danas u Novom Sadu postoji gotovo nova i moderna autobuska stanica kao spomenik radikalskoj pameti i poštenju, dok su odgovorni za ovu epohalnu svinjariju – tadašnja gradonačelnica Maja Gojković i direktor Zavoda za izgradnju grada Igor Mirović – u međuvremenu napredovali do položaja predsednice Skupštine Srbije, odnosno vojvođanskog premijera. Sa druge strane, grad Novi Sad je ovu radikalsku avanturu debelo platio, slučaj je završio na sudu u Strazburu, a preduzeće ATP Vojvodina se nalazi pred stečajem.
Dalja urbanistička devastacija Novog Sada privremeno je zaustavljena globalnom ekonomskom krizom 2008. godine, kada izgradnja gotovo u potpunosti staje. Konsolidaciju finansijskog sektora kapitala i ponovnu mogućnost povoljnijeg izdavanja bankarskih stambenih kredita grad je dočekao sa drugom inkarnacijom radikala u vidu Srpske napredne stranke na svom čelu. Po dosadašnjem razvoju situacije, postojeća gradska garnitura “reformisanih radikala” preti da nadmaši arhitektonske poduhvate svojih prethodnika. Drugi talas urbane devastacije Novog Sada je mnogo vidljiviji od prethodnog jer je preostali slobodni građevinski prostor sada znatno suženiji nego u prošlosti, što ostavlja još veće posledice na život i zdravlje građana. U njemu se svakako izdvaja slučaj tržnog centra “Promenada” koji sasvim izvesno preti da ugrozi infrastrukturno funkcionisanje i izazove potpuni kolaps u svakodnevnom životu grada. Mastodontski objekat koji se gradi na jednoj od najatraktivnijih gradskih lokacija, između objekata identične namene – Spensa i Merkatora – u sebi sadrži strukturni feler.
Nacionalistička oblanda
Ono što se pričalo po gradu od početka izgradnje ovog objekta, dobilo je svoju službenu potvrdu javnim istupom Lige socijaldemokrata Vojvodine, manjeg partnera u gradskoj vlasti koji upravlja gradskim vodovodom. Oni su saopštili da se od početka izgradnje ovog objekta iz njegovih temelja izbacuje oko 100 litara podzemnih voda u sekundi u gradsku kanalizaciju. Razlog tome je što se prilikom izgradnje temelja “Promenade” investitor odlučio na daleko jeftiniju varijantu ne poštujući močvarnu strukturu zemljišta na kom se objekat nalazi. Zbog toga su vrlo izvesne poplave u gradu prilikom svake ozbiljnije kiše, a prema tvrdnjama LSV-a potencijalno su ugrožene i zgrade u obližnjem novosadskom kvartu Liman čiji temelji mogu biti potkopani tokom godina.
Skoro trodecenijskim iskustvom življenja u “tržišnoj ekonomiji” građani Novog Sada u svakodnevnom životu dobijaju jasne primere kako funkcioniše urbana politika vođena isključivo privatnim interesima vlasnika kapitala. Pre toga, u periodu od završetka Drugog svetskog rata do raspada SFR Jugoslavije mogli su videti primere urbane politike koja je bila vođena potrebama ljudi. Novi Sad je tada dobio formu modernog grada sa uređenom infrastrukturom i dobro isplaniranim blokovima zgrada koji ispunjavaju većinu standarda dostojanstvenog življenja. Ono što je najočiglednije jeste da nacionalizam (u našem slučaju četništvo) kao ideološka oblanda kapitalističkih odnosa i opšte korupcije nije u stanju da obezbedi elementarne pretpostavke funkcionisanja društva. On jednostavno upropasti svaki segment socijalnog života svetonazorom sitnog prevaranta čije je osnovno životno opredeljenje da prevari danas ne misleći na to šta će biti sutra.