Dio srbijanske i regionalne javnosti nedavno je šokirala objava teksta koji otvoreno slavi fašiste na stranicama Politikinog zabavnika, omiljenog lista za mlade. No takve se pojave mogu gledati i kao posljednja manifestacija dugotrajnog trenda koji proizlazi iz logike sistema.
Politikin zabavnik je verovatno najpoštovanije štampano glasilo u Srbiji. Tokom svog osamdesetogodišnjeg postojanja Zabavnik je držao visoki nivo i širok opseg tema kojima je zaista pokrivao interesovanja svih generacija svojih čitalaca. Koncipiran kao dečji časopis koji najmlađe čitalačke naraštaje uvodi u svet odraslih, on je uvek bio i mnogo više od toga. Odraslima je Zabavnik često služio za beg od svakodnevnog senzacionalizma i skaradnosti medijskog brloga Srbije. Od ovog lista ste uvek mogli očekivati kvalitetno napisane i informativne naučno-popularne članke koji su ga svrstavali u red retkih ozbiljnih štampanih stvari koje još uvek izlaze u ovoj zemlji. Iako nikada nije odstupao od vladajuće političko-ideološke linije, Politikin zabavnik nije sadržao otvorenu propagandu.
U ključu potonje navedenog valja razumeti i tekst iz poslednjeg izdanja ovog časopisa – “Dugo putovanje Henrika Lautnera” autora Nemanje Baćkovića. Romantizovani prikaz života i smrti ovog fašiste koji se tokom života “posrbio” uzevši ime Miloš Vojinović i koji je tokom rata obnašao položaj komandanta Četvrtog puka Srpskog dobrovoljačkog korpusa1 konsternirao je antifašistički deo javnosti u Srbiji, posebno zbog odeljka teksta “Ko su bili ljotićevci?” Člankom dominira fotografija Lautnera sa cvećem u rukama koju autor opisuje rečima “Lautner dobija cveće od naroda”, iako se to iz same fotografije nikako ne može nedvosmisleno zaključiti. Ovim se jasno sugeriše da su ljotićevci i sam Lautner bili omiljeni u narodu.
Dalje, autor teksta tvrdi da je Lautner učestvovao u spasavanju Srba koji su bežali iz Bosne pred ustaškim terorom, dok nigde ne pominje da je direktno odgovoran za progon ostataka partizanske vojske nakon pada Užičke republike, te sprovođenje civilnog stanovištva zapadne Srbije u logor na Banjici. U delu koji se bavi pitanjem ko su bili ljotićevci, autor navodi da Ljotić osuđivao pogrome Jevreja, te da je tokom rata spasao mnoge Jevreje i masone, iako u prethodnoj rečenici navodi da su “mnogi istaknuti članovi ‘Zbora’ bili otvoreno protiv Jevreja, što je često moglo da se vidi u njihovoj štampi”. Ove kontradikornosti autora ne ometaju da dalje u tekstu plasira opšte mesto srpskog istorijskog revizionizma po kom je Ljotićevo i Nedićevo delovanje tokom Drugog svetskog rata bilo usmereno ka očuvanju mira u Srbiji kroz gušenje partizanskog ustanka sa svrhom da se spreče nemačke odmazde.
Tri decenije revizije
Ostaje samo da konstantujemo da, u interpretaciji ovdašnjih revizionističkih istoričara, pokret “Zbor” predstavlja jedinstven primer izrazito autoritarnog i krajnje liderskog pokreta nazivanog po svom vođi, u kom su se stavovi lidera i članstva pokreta dijametralno razlikovali u pogledu ključnih ideoloških pitanja. O odgovornosti ovog pokreta za neke od najmonstruoznijih zločina na području Srbije u toku Drugog svetskog rata – poput “rešavanja jevrejskog pitanja” u koncentracionim logorima ili sprovođenja učenika kragujevačkih škola na streljanje – u članku se ne navodi ništa.
Svetonazor koji provejava ovim tekstom može biti iznenađenje samo onom delu javnosti koji nije upoznat sa dosadašnjim radom njegovog autora. Njegove tekstove objavljene u Zabavniku redovno prenosi opskurni ekstremno desničarski portal srbin.info. Uvidom u ove tekstove postaje jasno da je suptilno plasiranje desničarskog svetonazora na stranicama Politikinog zabavnika pravilo, a ne incident. Razlog zbog kojih je samo potonji detektovan kao sporan verovatno je sadržan u činjenici da je odeljak teksta “Ko su bili ljotićevci?” praćen fotografijom Dimitrija Ljotića koja je privukla pažnju šire javnosti.
Ne treba, međutim, biti iznenađen i šokiran što se ovakav svetonazor uvukao u uređivačku politiku Zabavnika. Posledica je to više od tri decenije permanentne revizije istorijskih činjenica o Drugom svetskom ratu koja je sastavni deo procesa nacionalističke kontrarevolucije započete tokom osamdesetih godina 20. veka na ovim prostorima. Jedini istorijski pandan ovdašnjim savremenim nacionalistima su upravo snage poražene u Drugom svetskom ratu, te je razumljivo da oni danas baštine tu političku i ideološku tradiciju. S druge strane, temeljni obračun sa nasleđem komunizma koji je bio primarni interes u procesu ponovnog uspostavljanja kapitalističkih odnosa, ovde je bio moguć samo sa pozicija ekstremnog nacionalizma.
Proces normalizacije fašizma u srpskom društvu formalno je ozvaničen Zakonom o izmenama i dopunama Zakona o pravima boraca, vojnih invalida i članova njihovih porodica koji je Narodna skupština Republike Srbije usvojila 2004. godine. Ustanovljenjem tzv. Ravnogorske spomenice kao ekvivalenta Partizanskoj spomenici, država Srbija je formalno izjednačila pripadnike dva ideološki dijametralno suprotstavljena istorijska pokreta. Time je uspostavljen institucionalni okvir za verovatno najbestidniju laž u iskustvu evropskog istorijskog revizionizma koja se zasniva na tvrdnji da je jedan klasični protofašistički pokret iz perioda Drugog svetskog rata zapravo bio prvi antifašistički gerilski pokret u porobljenoj Evropi.
Dobri i manje dobri fašisti
Tada uspostavljeni narativ postao je nepresušni bunar istorijskog revizionizma iz kog se tokom godina izvlače najneverovatnije konstrukcije istorijskih uloga ovdašnjih kolaboracionista i fašista. Tako je Draža Mihailović postao prvi “antifašistički gerilac Evrope”, Milan Nedić “srpska majka” zaslužna za “očuvanje biološke supstance srpskog nacionalnog korpusa”, dok je Dimitije Ljotić, kako vidimo u Politikinom zabavniku, “spasitelj mnogih Jevreja i masona”.
No, za razliku od Draže Mihailovića koji je sudski rehabilitovan, isti proces u slučaju Milana Nedića je neslavno propao. Razlog tome treba tražiti pre svega u okolnosti da ovdašnja politička i intelektualna “elita” baštini prvenstveno tradiciju četništva, kojoj je fašizam ljotićevskog tipa istorijski konkurentan na istom polu ideološkog spektra. To ne znači da dela Dimitrija Ljotića i Milana Nedića nemaju poštovaoce i sledbenike u institucijama. Tome najslikovitije svedoči primer istoričara Radoša Ljušića koji je godinama vrlo uticajan činilac srpske političke i intelektualne scene, te je kao takav upravljao Zavodom za izdavanje udžbenika i učestvovao u izradi udžbenika za istoriju o čemu smo ranije pisali.
Tako je istorijski revizionizam postao sastavni deo školstva kao jednog od najbitnijih instrumenata socijalizacije dece, prema čemu se slični sadržaji u jednom omladinskom glasilu zaista doimaju manje bitnim. Jer, kao što rekosmo, Politikin zabavnik nikada tokom svoga postojanja nije odstupao od zvanične državne politike i ideologije. Na tom tragu treba tumačiti i izvinjenje koje je Zabavnik uputio svojim čitaocima u narednom broju člankom “Ko su zaista bili ljotićevci?” iz pera istoričara Predraga J. Markovića i Nebojše Stambolije u kojima se, pored osude istorijske uloge Dimitrija Ljotića, reprodukuje revizionistička mitologija o antifašističkom karakteru četništva i navodnom pregovaranju partizana s Nemcima tokom rata.
U brojnim opravdanim reakcijama koje su se poslednjih dana pojavile u ovdašnjim glasilima, ovaj društveni fenomen je najsažetije opisala istoričarka Branka Prpa – “Niste mogli da pucate na Sarajevo, a da prethodno niste našli ideološko opravdanje za to. Jugoslavija nije mogla da bude srušena sa idejom da su svi jednaki i da je ljudski život univerzalna vrednost. Morali su da vrate ideologiju fašizma, a danas trpimo posledice te ideološke rehabilitacije.”
- Srpski dobrovoljački korpus je bio stranačka vojska fašističkog pokreta Zbor. Ovaj pokret predvodio je Dimitrije Ljotić i predstavljao je srpsku verziju fašističkih pokreta koji su se rasprostirali Evropom tokom tridesetih godina 20. veka. Ljotićevci su bili najverniji saradnici nacističke Nemačke na području Srbije tokom Drugog svetskog rata. [↩]