Mjesec maj tradicionalno obilježavaju manifestacije kojima se prisjećamo kraja Drugog svjetskog rata. Posljednjih godina među njima se ističe tzv. Besmrtni puk. No on je već postao predmet kritika antifašista.
Marširalo se ove godine širom Srbije u slavu pobede nad zlom fašizma u Drugom svetskom ratu. Manifestacija Besmrtni puk je održana je u čak 13 gradova Srbije. Neobavešteni posmatrač kome su lokalne političke prilike nepoznate mogao je na osnovu ove slike zaključiti da je Srbija država koja predano baštini vrednosti antifašizma i čuva uspomenu na pretke pale na pobedničkoj strani u najvećem ideološkom i vojnom sukobu moderne istorije čovečanstva. Ovaj igrokaz organizovan pod pokroviteljstvom države ima, između ostalog, i tu svrhu – da impresionira baš tog neobaveštenog posmatrača kojem je lokalni kontekst potpuno nepoznat. Ideološka papazjanija koja se najdrastičnije manifestuje kroz ikonografiju srpske verzije Besmrtog puka ove godine je dostigla svoj vrhunac u tolikoj meri da bi čak i naš potpuno neobavešteni posmatrač koji je prethodne tri decenije proveo na Marsu s pravom pomislio da sa ovom manifestacijom nešto duboko ne štima.
No, pre nego uronimo u ideološko blato srpske verzije ove manifestacije, potrebno je osvrnuti se na poreklo i smisao Besmrtnog puka. Suprotno sada već uvreženoj percepciji kojoj doprinose površni medijski navodi da je u pitanju događaj kojim se već decenijama obeležava sećanje na pale u borbi protiv fašizma, Besmrtni puk je po prvi put organizovan u ruskom gradu Tomsku 2012. godine. Ovim je ruska država reaktuelizovala sećanje na pobedu Sovjetskog Saveza u Velikom otadžbinskom ratu koja je neposredno nakon raspada ove zemlje bila potiskivana zajedno sa ostatkom njezinog istorijskog nasleđa. Nakon potpunog društvenog sloma u prvoj deceniji postsovjetske Rusije, konsolidacija nekada moćne globalne velesile započela je Putinovim dolaskom na vlast početkom novog milenijuma. Ponovno uzdizanje ove države u globalnu silu zahtevalo je i odgovarajući ideološki oslonac i uporište u političkoj mitologiji kakvo imaju sve moderne nacije.
Meka sila
Svetski ugled koji je Sovjetski Savez stekao kao vodeća snaga epohalne pobede nad fašizmom nije uspeo da iščili ni nakon decenija brutalnog propagandnog obračuna s ideologijom komunizma. Žrtva koju je ova zemlja podnela u slamanju sila Osovine ostala je temeljem nacionalnog ponosa i nakon neslavnog raspada Sovjetskog Saveza. Međutim, kako je savremena Rusija kapitalistička zemlja oslonjena na ideologiju konzervativizma, sovjetsko nasleđe nije se moglo preuzeti u izvornom obliku. Tako se u ideološkim temeljima današnje Rusije mešaju nasleđe Sovjetskog Saveza, ali i predsovjetske, carske Rusije. Na ovoj osnovi kreirana je i oficijelna politika sećanja na Drugi svetski rat u kojoj je epohalna pobeda Sovjetskog Saveza nad fašizmom u velikoj meri nacionalizovana i rusifikovana.
Imaju li se u vidu političke prilike u današnjoj Evropi, posebno u onim zemljama koje se sa Rusijom dodiruju na njenim zapadnim granicama, novouspostavljeni antifašistički narativ dobija još jedan smisao. S obzirom na potpunu rehabilitaciju fašističkih formacija iz Drugog svetskog rata u nekadašnjim sovjetskim baltičkim državama, rusofobnu retoriku desničara na vlasti u Poljskoj, te ulogu ukrajinskih fašista u tamošnjim političkim previranjima i građanskom ratu poslednjih godina, deklarativni antifašizam današnje Rusije joj obezbeđuje status moralno nadmoćne strane u geopolitičkom sukobu sa pokroviteljima ovih režima koji stoluju u Vašingtonu i Briselu. Kako je Besmrtni puk dobio globalni karakter održavši se ove godine u 110 zemalja sveta, jasno je da se ovim događajem širi tzv. meki uticaj Rusije. Međutim, pravi odnos ruske države prema antifašizmu može se sagledati tek uvidom u položaj tamošnjih antifašista i levičara. Nakon što su tokom prve decenije novog milenijuma bili meta brutalnih napada ekstremne desnice koji su često rezultirali i smrtnim ishodima, ruski antifašisti danas se suočavaju sa visokom represijom države koja rezultira brojnim sudskim procesima protiv tamošnjih aktivista.
Kompromitacija antifašizma
Ovako uspostavljen ideološki boršč državnog antifašizma današnje Rusije na kom se gradi ikonografija Besmrtnog puka, došao je kao poručen istorijskom revizionizmu države Srbije glede Drugog svetskog rata. Ova manifestacija je u Srbiji prvi put održana 2016. godine u organizaciji medija centra “Ruski ekspres”, srpskog organka Međunarodne društvene fondacije za jedinstvo pravoslavnih naroda i Koordinacionog saveta ruskih sunarodnika u Srbiji. Posebno mesto u organizaciji događaja kao član upravnog odbora Međunarodnog fonda jedinstva pravoslavnih naroda ima ministar bez portfelja u Vladi Srbije Nenad Popović. Ovaj “biznismen” se u politici afirmisao kao jedan od vodećih ljudi krajnje desne Demokratske stranke Srbije u doba kada je kontrolisala parlamentarnu većinu. Nakon gubitka vlasti, Popović napušta DSS i osniva minornu nacionalističku Srpsku narodnu partiju koja “preletanjem” poslanika parlamentarnih partija u njene redove ulazi u Skupštinu Srbije.
Drugi bitni pregalac Besmrtnog puka jeste notorni ministar odbrane Aleksandar Vulin. Polažući venac na Spomenik neznanom junaku na Dan pobede, poznati je slobodar konstatovao da je Treći rajh pobeđen, ali je ideologija nacizma i dalje živa, pre svega kod “onih koji stvaraju veliku Albaniju i kod onih koji opravdavaju jasenovački genocid”. Apstrahujući noviju istoriju i ulogu države Srbije u ratnim sukobima na prostoru bivše Jugoslavije, za ministra vojnog su pakao samo drugi. I to u intermecu demonstracije savremenog pekarnog fašizma u Borči, pijanog rasizma u Novom Sadu i organizovanog pokušaja pogroma Roma u Leskovcu koji su se odvijali neposredno pre i posle ove izjave. Tako je samim uvidom u organizacioni odbor ove manifestacije od početka bilo jasno da će predstavljati krajnju kompromitaciju antifašizma.
Nakazni pejzaž
Osim što se Besmrtnim pukom demonstrira jedinstvo Srbije sa Rusijom, ova manifestacija služi i da se ovdašnji istorijski antifašizam ostvaren u internacionalističkim načelima NOB-a i revolucionarnom komunističkom karakteru partizanskog pokreta, temeljno nacionalizuje i suštinski očisti od svakog antifašizma. Da se pretvori u svoj istorijski antipod i suštu suprotnost sa kojom se sukobljavao tokom krvavih godina Drugog svetskog rata. Vrednosti antifašističke borbe partizanskog pokreta kao radikalni opozit svemu na čemu se temelji današnja nacionalistička Srbija jeftine radne snage i sveopšte otimačine društvene svojine moraju se potpuno marginalizovati. Tu dolazimo do temeljne nezgode četničkog antifašizma: kojim alhemijskim procesom istorijski poraz pretvoriti u pobedu? Odgovor na ovo pitanje u ključu srpskog istorijskog revizionizma konstantno je isti – odsustvom srama.
Time marš kojim se u ostatku sveta obeležava pobeda nad fašizmom, intervencijom srbijanske države postaje marš “u znak sećanja na stradale i učesnike svih ratova u 20. veku, zaključno sa NATO bombardovanjem”. Potomci solunskih boraca, četnika, partizana i učesnika poslednjeg jugoslovenskog rata koje na čelu kolone predvode ruski bajkeri i kozaci u društvu osuđenog ratnog zločinca generala Lazarevića, oslikavaju nakazni pejzaž srpske državne ideologije koja samu sebe ubeđuje da je uvek bila na pravoj strani istorije. Ovako postaje moguća i prva monarhistička i antifašistička šetnja “U slavu Draži”, održana samo nekoliko dana nakon Besmrtnog puka. Tako srpska istorija upotrebom državnih instrumenata postaje alhemijski proces pretvaranja poraženih u pobednike.