Poslednjih godina, vladajuće partije u Mađarskoj i Srbiji razvile su blisko prijateljstvo i saradnju značajno intenzivniju od one s drugim susednim zemljama. No šta se krije iza uzajamnih simpatija dvojice autoritarnih lidera na čelu tih država?
Ukoliko ste prethodnih godina turistički boravili u mađarskoj prestonici, nije vam moglo promaći da je čitav grad “dekorisan” plakatima i bilbordima svih formata na kojima je nasmejano lice Džordža Sorosa, američkog milijardera jevrejsko-mađarskog porekla. Količina ovih postera prosto vas tera da saznate sadržinu teksta na mađarskom koji stoji uz Sorosevo lice. Ubrzo saznajete da na plakatima velikim slovima piše: “Ne dozvolimo da se Soros poslednji smeje!”, dok je manjim fontom na njima ispisano “99% odbacuje ilegalnu emigraciju”. Zapadne li vas i da napišete novinski članak o prisnim odnosima između srpske i mađarske vlasti, daljim istraživanjem će te utvrditi da je Fidesova vlada za ove plakate izdvojila oko 5,7 milijardi forinti (preko 17 miliona eura).
Ako se u želji da istražite mađarsku prestonicu opredelite za kretanje javnim prevozom, vrlo brzo vam postaje jasno da je vožnja bez karte gotovo nemoguća. Makar se u kasnim noćnim časovima vraćali sa koncerta na poluperiferiji u centar Budimpešte, brigade kontrolora u javnom prevozu onemogućiće vas da se “prošvercujete” u svim vidovima javnog prevoza. Prvo što će vam upasti u oko je da se kontrolori kreću u nepotrebno velikim grupama, te da pripadaju uglavnom starijoj populaciji stanovništva. Logički zaključak koji vam se u tom trenutku nameće jeste da je u pitanju članstvo dobro razgranate klijentelističke mreže vladajuće partije, koje po sličnom modelu koji postoji u Srbiji interesno vezuje vlastito članstvo za političku organizaciju. No, nakon skoro završenih lokalnih izbora u Mađarskoj na kojima je vladajući Fides izgubio Budimpeštu, održavanje ove mreže naći će se pred ozbiljnim iskušenjima.
Desničarska propaganda i metode vladanja najvidljivije su poveznice režima u Budimpešti i Beogradu. Međutim, osim sličnosti, u vladavini “sestrinskih” Fidesa i SNS-a postoje i brojne razlike. Dalje istraživanje veza dve partije pokazuje da iza pojavnih, ideoloških poveznica stoje stari dobri politički i ekonomski interesi. Obe partije na vlast su došle na talasu nezadovoljstva izazvanog Svetskom ekonomskom krizom iz 2008. godine. Preuzimajući vlast (Fides 2010., SNS 2011. godine) od krajnje kompromitovanih “liberalnih” partija u svojim zemljama, u učvrščivanju vlasti koristile su se socijalnom demagogijom na različite načine. Orbanova popularnost utemeljivana je na ratobornom stavu prema Međunarodnom monetarnom fondu i stranim bankama, dok je početak Vučićeve vladavine obeležen hapšenjem najvećeg domaćeg kapitaliste Miroslava Miškovića.
Na pola puta
No, dok je Orbanova demagogija pretočena u konkretnu delatnost kada su strane banke naterane da se dugovi građana iz stranih valuta prebace u forinte, Vučićeva “borba protiv tajkuna” nije se pomakla dalje od čina hapšenja najkrupnijeg među njima. Različiti primeri socijalne demagogije oslikavaju i različitu ekonomsku orijentaciju dva autoritarna režima. Orbanova vladavina je obeležena odmakom od međunarodnih finansijskih institucija kroz pokušaj osnaživanja nacionalne buržoazije, dok Vučićevu eru karakteriše potpuna podređenost nacionalne ekonomije “stranim investicijama”, te servilnost diktatu MMF-a. Ono što im je zajedničko jeste da se njihovom vladavinom ekonomski uzdigao njima najbliži krug ljudi sa kojim su povezani rodbinskim i političkim vezama.
Klijentelističke mreže vladajućih partija dve susedne zemlje funkcionišu slično, iako je i tu moguće uočiti bitne razlike. U Mađarskom slučaju ova je mreža bazirana na tzv. javnim radovima kojima je – osim masovnom emigracijom radne snage u zemlje EU – smanjivana stopa nezaposlenosti. Javni radovi predstavljaju specifičan vid socijalne politike u Mađarskoj. Većina poslova je fiktivna, baš kao u slučaju budimpeštanskog javnog prevoza. Zaposlenih je više nego što je realno potrebno. Oni dobijaju oko 175 eura mesečno što iznosi oko polovine minimalne plate, ali i skoro duplo više od socijalne pomoći. Potpuno zavisan odnos zaposlenih prema poslodavcu koji je u ovom slučaju lokalna vlast, stvorio je mrežu ljudi koji ovaj “dug” prema Fidesu nadoknađuju podrškom na izborima. U slučaju Srbije, klijentelistička mreža SNS-a je bazirana takođe na zapošljavanju na fiktivnim poslovima, ali u javnim preduzećima.
Ideološki put Vučića i Orbana bio je potpuno obrnut. Orban je prešao put od mlade nade liberalne Mađarske početkom devedesetih, do krajnjeg konzervativca koji otvoreno koketira sa rasizmom i fašizmom kroz tvrdu antiimigrantsku politiku. Vučić je, pak, od Šešeljevog omladinca pokušao da pođe putem proevropskog modernog konzervativca. Startujući sa dva različita ideološka pola, može se reći da su se ova dva političara našli na pola puta. S tom razlikom da se čini da u Orbanovom slučaju ideologija igra daleko značajniju ulogu u održavanju vlasti. Oba političara svaki na svoj način drže pod kontrolom najekstremniju desnicu u društvu time što sadržaje njene politike uključuje u vlastitu.
Glasačka mašina
I Vučić i Orban čvrsto drže uzde medijskih scena u vlastitim zemljama, ne dopuštajući previše disonantnih tonova. Iako je njihov odnos prema EU (posebno prema Nemačkoj) barem na retoričkoj ravni dijametralno suprotan, čini se da trenutna vlast i u Mađarskoj i u Srbiji predstavlja ono što centralnim državama kontinenta u potpunosti odgovara. Iako se formalno protivi Orbanovoj ksenofobnoj politici, čini se da Uniji potpuno odgovara tvrda imigraciona politika na njenoj granici. U suprotnom, preduzela bi nešto više od puke osude ovog dela Fidesove politike. Isto tako, u slučaju Srbije se čini da Uniji najviše odgovara vlast SNS-a koja kako-tako drži pod kontrolom najekstremnije elemente u društvu obećavajući da će “završiti” kosovsku epopeju.
No, pravi uzroci ljubavi između Fidesa i SNS-a daleko su prizemniji od ideoloških. Oni, dakako, potiču iz sfere interesa. Političkih i ekonomskih. Nakon Orbanovog osvajanja vlasti 2010. godine, data je mogućnost sticanja dvojnog državljanstva Mađarima koji žive izvan matične države. Ovom merom se na posredan i miran način ostvaruje ideal tzv. predtrijanonske Mađarske koji je jedan od najbitnijih elemenata savremenog mađarskog nacionalizma. Naime, Trijanonskim sporazumom (1920.) Mađarska je kao jedna od poraženih strana u Prvom svetskom ratu ostala bez značajnog dela teritorija koje su pripale susednim državama. Na njima je ostao i dobar deo mađarskog stanovništva.
Davanje dvojnog državljanstva mađarskom stanovništvu donekle je ublažilo apetite nacionalista za ujedinjenjem mađarskog naroda, ali i uključilo značajnu brojku novog stanovništva u politički život Mađarske. Primarni cilj Fidesove politike bio je da veže ovo stanovništvo za sebe tokom izbornih procesa u Mađarskoj. U Vojvodini, u kojoj prema popisu stanovništa iz 2011. godine živi oko 250.000 Mađara, ovaj posao za Fides obavlja Savez Vojvođanskih Mađara (SVM) koji poslednjih godina praktično predstavlja njihovu lokalnu ispostavu. Prema rečima predsednika SVM Ištvana Pastora, za Fides je na poslednjim parlamentarnim izborima glasalo između 40 i 50 hiljada Vojvođana.
Duga ljubav
Prema nekim procenama, oko 90% glasova iz dijaspore, prvenstveno iz Srbije i Rumunije, pripalo je Fidesu. I u ovom slučaju Fides kupuje dobar deo podrške. Prethodnih godina (2015-2018) mađarska vlada je preko fondacije Prosperitati, koja je pod kontrolom SVM-a, izdvojila oko 160 miliona eura za poslovnu pomoć vojvođanskim Mađarima. Time Fides beneficijama vezuje lokalno mađarsko stanovništvo za sebe, uz svesrdnu pomoć SVM-a koja je istovremeno partner u vlasti SNS-a. Iz rezultata potonjih lokalnih izbora u Mađarskoj posredno se može iščitati značaj i uloga dijaspore na parlamentarnim izborima u ovoj zemlji.
Ljubavni odnos dve partije se manifestuje i kroz povremene zajedničke sednice dveju vlada na kojima se obično sklapaju međudržavni sporazumi o raznim vidovima ekonomske saradnje. Kako ta saradnja izgleda u praksi pokazuje nedavno istraživanje koje su sproveli BIRN i mađarski portal Direkt 36. U sklopu postavljanja nove javne rasvete u nekoliko srpskih gradova u kojima je na vlasti SNS, posao vredan više od 25 miliona eura dobila je grupa srpskih, mađarskih i slovenačkih firmi. Kako je dalje istraživanje utvrdilo, u ovaj posao je direktno bila uključena firma Orbanovog zeta Ištvana Tiborca, niz srpskih firmi koje drže ljudi bliski SNS-u (poput Dragoljuba Zbiljića), kao i slovenačka firma koja pripada investicionom fondu koji je u vlasništvu nekadašnjeg poslodavca premijerke Srbije Ane Brnabić.
Tako se krug konzervativne ljubavi “sestrinskih” stranaka zatvara. Ta je ljubav zasnovana na golom interesu. U njenu dugovečnost ne treba sumnjati, s obzirom da se održava parama iz budžeta dvaju država.