New age je primarno ženski pokret, ne samo prema visokom udjelu sljedbenica, nego i kao post-tradicionalna religija u čijem središtu je afirmiranje tzv. “ženskog principa”. Međutim, slavljenje “prirodne” ženskosti oslanja se na rodnu dihotomiju čija predstava žene kao da je ispala iz udžbenika za dobru domaćicu iz prošlog stoljeća. Takva rodna politika lako prerasta u antipod feminizma, obranu “prirodnog poretka” od nasrtaja tzv. rodne ideologije, što često new age čini saveznikom konzervativnih političkih snaga.
New Age se najčešće razume kao prvenstveno ženski pokret. Žene čine većinu sledbenica nju ejdža (između 70% i 80% prema različitim istraživanjima), mada se muškarci, kao gurui i učitelji, češće nalaze na pozicijama moći (uz trend promene u korist žena). Iako su žene i inače religioznije od muškaraca, rodni jaz u kontekstu nju ejdža je još veći. Studija iz 2013. predlaže dva moguća objašnjenja ovog fenomena: nju ejdžu inherentnu rodnu perspektivu odnosno afirmaciju “ženskosti” i patrijarhalnu nesklonost muškaraca da traže pomoć. Rodne i (kvazi)feminističke dimenzije ne predstavljaju tek jedan aspekat nju ejdža, već presudno oblikuju pokret. Uticaj feminizma na razvoj nju ejdža je odlučujući, na prvom mestu zbog veće ekonomske nezavisnosti žena te mogućnosti žena da se uključe u taj pokret, ali i na simboličkoj ravni, u smislu razvoja njegovih načela i principa. Parola trećeg talasa feminizma “lično je političko” očitava se u naglasku njuejdžerske spiritualnosti na individualnom duhovnom iskustvu, kao i na projektu promene sveta na temelju sopstvene transformacije. Nju ejdž se tako uspostavlja kao “post-tradicionalna religija” koja odbacuje maskuline strukture i učenja tradicionalnih crkava u korist takozvanog “ženskog principa”. Međutim, dominantni modeli muškosti i ženskosti u kolektivnoj imaginaciji nastavljaju da budu međusobno isključivi.
Božanska prirodnost: rodne perspektive nju ejdža
U nju ejdžu se, generalno gledano, mogu zapaziti dve rodne perspektive. Jedna naglašava razlike, suprotstavljajući se vladajućem maskulinom poretku i vrednostima, ističe feminine dimenzije alternativne duhovnosti, te “žensku” osećajnost, intuiciju, komunitarnost postavlja nasuprot “muškom” razumu, racionalnosti, individualnosti. Druga teži da dekonstruiše rodne razlike i dualnost, i potcrta ideje autonomije, osnaživanja i egalitarnosti. Ipak, ova podela je u mnogome samo uslovna, jer se u praksi perspektive prepliću, a osnaživanje i egalitarnost se najčešće stavljaju u službu primarne “prirodne” muško/žensko dihotomije. Upravo razumevanje ženskosti kao isključivo prirodnog, a ne (i) društvenog fenomena, nju ejdž neretko čini saveznikom konzervativnih političkih snaga.
Najistaknutiji pravac nju ejdža koji u fokus direktno postavlja ženu – “feminizam boginje”, “pokret boginje”, “božanska ženskost” ili “Vika” – nastaje sa težnjom da približi ideje ženskog oslobođenja s jedne, i duhovnosti usredsređene na ženskost, sa druge strane. Nastavljajući se na rodno propitivanje božanskog, blisko prvom talasu feminizma, “božanska ženskost” se konstituiše kao zasebni pravac neo-paganizma tokom 60ih i 70ih godina. Kao i okvir nju ejdža kome pripada, pokret je tipično eklektičan i decentralizovan; odbacuje hijerarhije, a umesto zajedničkog sistema verovanja naglašava lično iskustvo, pa tako prihvata elemente sličnih ili pak suprotstavljenih teologija, reinkarnaciju i raj, dualnost i monizam. Središnje ideje „pokreta boginje“ uključuju verovanje u žensko božanstvo koje je transcendentno i imanentno (arhetip i opipljiva boginja-majka), zatim shvatanje prirode kao svete i ženske (Majka Priroda koja daje i neguje život), kao i odbacivanje diskursa spasenja i traganje za duhovnim prosvetljenjem kroz telo, ali i napuštanje sekularnosti, odnosno nastojanje da se modernost nadopuni, obnovi duhovnošću. Budući da im tradicionalne religije (naročito Abrahamske) ne pomažu da adresiraju probleme ženskog iskustva, sledbenice Vike obožavaju kosmos kao matericu sveprisutne Boginje majke.
Preokupacija matericom, ženskim reproduktivnim organom, kao i njoj bliska konceptualizacija Planete kao Majke Zemlje, provejavaju kroz celokupan new age pokret. Feminizam koji proizilazi iz ovakve konceptualizacije, barem u svom najprisutnijem obliku, teži ostvarivanju jednakih mogućnosti za muškarce i žene, ali na bazi razumevanja da se oni biološki i fizički razlikuju, te da ne treba ni da budu tretirani na isti način, već u skladu sa svojim zasebnim karakteristikama. U ovakvom čitanju rodnih razlika, ženskost je povezana sa energijama koje “leče” i “primaju”, dok se one koje “proizvode” i “potvrđuju” smatraju muškima. “Nju ejdž žena želi da se njena ženskost poštuje”, piše jedna nju ejdž edukatorka, “Božji dar je to što samo žene mogu da rađaju”. Članak “The New Age Woman”, na web stranici jednog američkog retreat centra za meditaciju i mindfulness, daje vrlo preciznu definiciju žene novog doba, koju valja u celosti navesti:
“(…) povišena vibraciona energija planete Zemlje neprekidno podiže svest svih pojedinaca (…) Vrhunski simbol ove duhovne renesanse je pojava žene novog doba. (…) Potpuno sigurna u svojoj ženskosti, žena novog doba je čvrst toranj, ali ne i krut. Umesto toga, ona je slika fleksibilnosti, držeći se svog prirodnog, mekog osećaja za pokornost, povezanog sa božanskom ženskošću, čini to tako da se nikada ne oseća slabom ili submisivnom.”
Diskurs “prirodnosti” sve je prisutniji u javnom polju, a naročito je očigledan po pitanju majčinstva: ideal majke koja dete na svet donosi i podiže “prirodno”, a koji direktno izviru iz nju ejdža, podrazumeva imperativ “prirodnog” porođaja (bez epiduralne anestezije koja ublažava bol), kao i naglasak na benefitima kućnog porođaja. Majčinski životni stil podrazumeva i obavezu dojenja, odnosno stigmu u slučaju nedojenja, a kasnije zdravu ishranu i odgoj, koja od majke zahteva apsolutnu posvećenost detetu.
Ovakva konceptualizacija ženskosti već na prvi pogled je kompatibilna sa patrijarhalnim sistemom. Tzv. nju ejdž feminizam, tako je blizak kvazi-feminističkim strujama kao što su “novi feminizam”, nastao u okrilju katoličke crkve, i “pro-life feminizam”, ali i radikalnim feminizmom. Zajednički im je biologizam kao ključni, ako ne i jedini, kriterijum za definisanje žene, odnosno muškarca.
Zaverenička duhovnost i rodna politika
Navodna opasnost ideje roda formuliše se sredinom 90ih u okrilju Katoličke crkve, da bi je uskoro prigrlile i druge religije, kao i desni i radikalno desni, ali i levi1 pokreti i partije širom sveta. U zavereničkim čitanjima, “rodna ideologija” teži da uništi “tradicionalnu porodicu”, ona promoviše promiskuitet pogodujući širenju polno prenosivih bolesti, doprinosi smanjenju broja sklopljenih brakova kao i porastu razvoda, zbog nje se rađa manje dece, što u konačnici dovodi do demografskog sloma (pa je neretko predstavljana i kao instrument “velike zamene stanovništva”). Iako iz različitih smerova, nju ejdž i neo-konzervativizam dolaze do sličnog rešenja, u pitanju je “povratak prirodi”, vraćanje stabilnim i jasnim, u ovom slučaju rodnim, ulogama, kako bi se doseglo izgubljeno stanje potpunosti. Pozitivna i afirmišuća predstava o “ženskosti” koju promoviše nju ejdž, u okvirima zavereničke duhovnosti prerasta u “istinu”, “prirodni poredak” koji treba odbraniti od nasrtaja tzv. “rodne ideologije”, a koja se predstavlja kao oruđe međunarodne feminističko-LGBT zavere.
Pojava fenomena kao što su „tradwife“ influenserke, izraz je nastojanja da se alternativa “rodnoj ideologiji” romantizuje i učini privlačnom. Tradicionalna žena brine o domu i deci, ona je u službi muža (i porodice), što međutim ne znači da mu je inferiorna, već da igra jednako važnu, ali drugačiju, ulogu od njega.
Anti-feminizam i kvazi-feminizam nju ejdža
Budući da oblast politike smatra bezvrednom, uskraćujući joj bilo kakvu ulogu u novom poretku sveta, nju ejdž je a priori anti-feministički, iako je nominalno “ženski”. Polazišta nju ejdža međutim imaju svoje političke razrade, a već su i sama njegova verovanja i prakse politični. Dok sa jedne strane zagovara političko isključivanje, odnosno zamenu političkih sredstava za ona spiritualna, sa druge se otvara za revizionistička čitanja i (zlo)upotrebe.
Kao individualistička religija, koja obećava prosvetljenje i promenu sveta ličnim preobražajem (a ne političkim sredstvima), nju ejdž je kompatibilan sa vrhovnim narativom kasnog postmodernizma kako ga definiše filozofkinja Rozi Brajdoti: s jedne strane neizbežnost kapitalističke ekonomije kao istorijski dominantne forme ljudskog progresa, a sa druge biološki esencijalizam. Iz njega proizilazi i mejnstrim metadiskurs neo-liberalnog post-feminizma koji se po pitanju rodnih odnosa stopio sa neo-konzervativizmom. Kako piše Brajdoti, uzevši finansijski uspeh kao jedini indikator statusa žena, i ignorišući pritom njihove političke pozicije, neoliberalni jezik rodne ravnopravnosti se pokazao kao anti-feministički mehanizam. Negujući ideju o “izuzetnim ženama”, post-feminizam je feminističkim heroinama proglasio žene koje su eksplicitno odbijale da se dovedu u vezi sa pokretima za žensko oslobođenje. Slično čini i nju ejdž, doduše na svoj način, stavljajući transformaciju sopstva izvan i ispred svakog političkog konteksta.
Iz ovoga sledi još jedna značajna razlika između feminizma i nju ejdža. Dok new age egalitarnost postiže monizmom (jednaki smo jer smo deo jednoga), a neoliberalizam imperativom tržišne logike (kojoj smo svi jednako podređeni), feminizam izvore ravnopravnosti traži u društvenoj pravdi, a koja je inherentno politička.
Iako u feminističkom maniru ženu odbija da definiše kao drugost u odnosu na muškarca, new age razliku i dalje artikuliše u binarnim kategorijama i nekritički usvaja međusobno isključive, preovlađujući društvene modele muškosti i ženskosti. Time neretko doprinosu širenju revizionističkih, umjesto emancipatornih tendencija. Za razliku od toga, feminističko čitanje “smrti Muškarca” (kao mere svega) otvorilo je put i dekonstrukciji Žene i drugih kategorija (rasnih i ne-ljudskih Drugih), postavljajući pitanje njihovih unutrašnjih kompleksnosti.
- Bivši predsednik Ekvadora, Rafael Correa još je 2013. istupao protiv “rodne ideologije”, novi pokret Sare Vagenkneht (Sahra Wagenknecht), bivše predsednice nemačke Levice, navodi borbu protiv inkluzivnog jezika u svom programu, a i u Srbiji perjanice “nacionalne levice”, u politici i medijima, rado kritikuje politike roda. [↩]